حجامت از ديدگاه اسلام، فصل سوم
اثرات درمانى حجامت
احاديثى كه اثرات درمانى حجامت را نشان مىدهند بطور كلى به سه دسته تقسيم مىشوند:
اول - احاديثى كه كلى برخورد كرده و حجامت را شفاء ناميدهاند و يا آن را بهترين روش درمانى شمردهاند.
دوم - احاديثى كه بيماريها را تقسيم بندى كرده و يا به تعبيرى ديگر تخصصى برخورد نمودهاند در اين احاديث حجامت داروى بيماريهاى خون شمرده شده است.
سوم - احاديثى كه نقش درمانى حجامت را متذكر شدهاند و بيماريهاى قابل درمان با حجامت را نام بردهاند.
ما با جمع بندى و استنباط از احاديثى كه تاكنون به دست ما رسيده است اثرات درمانى حجامت از نظر احاديث از ائمه (ع) را تقديم مىداريم.
حجامت شفاء بيماريها و بهترين درمان
امام رضا (ع) مىفرمايد: رسول خدا (ص) فرمود: اگر در چيزى شفا وجود داشته باشد پس در نشتر (تيغ) حجام است و يا در شربتى از عسل.(36)
در حديثى ديگر به نقل سلسله روات از رسول اكرم (ص) آوردهاند كه (((اگر در آنچه خود را با آن درمان مىكنيد خير و منفعتى باشد پس در نشتر حجام است، و يا در شربتى از عسل و...))) اين حديث با كمى اختلاف در كلمات به شيوههاى مختلف تكرار گرديده است.(37)
امام باقر (ع) مىفرمايد: بهترين چيزى كه مىتوانيد خود را با آن درمان كنيد حقنه، ريختن دارو در بينى، حجامت و حمام است.(38)
جابربن عبدالله وقتى مقنع را در حال بيمارى عيادت كرد گفت: من آرام نگيرم تا تو را حجامت كنم چرا كه از رسول خدا (ص) شنيدم كه فرمود همانا در حجامت شفا و درمان است.(39)
حجامت پيشگيرى كننده بيماريها
چند روايت وجود دارد كه محتواى آن نشاندهنده اثرات پيشگيرى كننده حجامت در بيماريهاست و نشان مىدهد كه اگر چنانچه حجامت انجام شود از بروز بيمارىها جلوگيرى مىشود.
در اين روايات زمان پيشگيرى از بيمارى به وسيله حجامت يكسال مطرح شده است.
روايتى است كه امام (ع) فرمود: حجامت در روز سه شنبه از هفدهم هر ماه قمرى صحت بخش بيمارى يكسال است.(40) و در حديثى ديگر از پيامبر (ص) نقل است: كه حجامت در روز سه شنبه هفدهم ماه داروى بيمارى يكسال است.(41)
همچنين در حديثى ديگر مىفرمايد: حجامت در هفدهم، نوزدهم و بيست و يكم ماه داروى بيماريهاى يكسال است.(42)
امام صادق (ع) مىفرمايد حجامت كنيد قبل از اينكه غليان خون شما را بكشد.
حجامت داروى بيماريهاى خون
احاديث ديگرى كه پيرامون اثر درمانى حجامت بصورت كلى صحبت ميكند احاديثى است كه حجامت را داروى بيماريهاى خون مىشمردند.
در اين احاديث بيماريها به سه دسته كلى تقسيم گرديدهاند كه عبارتند از خون، مره (صفرا) و بلغم، داروى بيمارى خون حجامت، داروى بيمارى مره مسهل و داروى بلغم حمام شمرده شده است.
پيامبر اكرم (ص) در حديثى مىفرمايد: بيمارى سه دسته است و درمان نيز سه نوع و اما بيمارى شامل مره و بلغم و خون است پس داروى خون حجامت است و داروى مره مسهل و داروى بلغم حمام است.(43)
اين حديث در جاى ديگرى نيز تكرار گرديده و روزهاى مناسب براى حجامت را نيز توضيح داده است.(44)
حجامت داروى بيماريهاى پوستى
احاديثى كه درمان بيماريهاى خاصى را نام بردهاند بيماريهاى را ذكر كردهاند كه در اين مقاله با استفاده از احاديث نوع درمانها را موضوع بندى نموده و مطرح مىكنيم.
در حديثى از امام صادق (ع) بثورات پوستى را از نياز به حجامت ذكر كرده است.(45)
در حديثى ديگر كه امام (ع) اثر حجامت سر در بيماريها را نقل مىكند مىفرمايد حجامت سر جذام و برص (وتيليگو) را درمان مىكند.(46)
از امام صادق (ع) روايت است كه مردى از خارش پوست نزد ايشان شكايت كرد. حضرت فرمود: سه بار حجامت كن در پاهايت بين پى پشت پا تا زانو. اينكار را انجام داد و خارشهاى پوستى مرتفع گرديد. فرد ديگرى نيز در همين مورد نزد حضرت شكايت كرد، حضرت فرمود: يك مرحله پشت پاهايت را در يكبار يا سه بار حجامت كن انشاءاله بهبود مىيابى.(47)...
در حديث ديگرى نقل است كه مردى از خارش پوست نزد امام صادق (ع) شكايت كرد حضرت از او سئوال كرد آيا شربت نوشيدهاى گفت: بلى سپس سئوال كرد فصد رگ كردهاى پاسخ داد بلى لكن بهبود نيافتهام پس فرمود سه بار از هر دو پايت بين پى پشت پا تا زانو حجامت بگير پس اينكار را كرد و بهبود يافت.(48)
حجامت داروى سردرد و درد اندامها
امام صادق (ع) مىفرمايد حجامت سر شفاى هفت بيمارى است... كه سردرد و كسالت و خواب آلودگى جزء آن بيماريها شمرده شده است.(49)
در حديث ديگرى ابن عباس نقل مىكند كه رسول خدا (ص) در حاليكه محرم بود براى رفع سردرد از سرش حجامت كرد.(50)
امام صادق (ع) مىفرمايد: شخصى به رسول خدا (ص) از دردى كه در سينه داشت شكايت كرد، حضرت فرمود: از قرآن طلب استشفا كن و اضافه كرد خداى عزوجل مىفرمايد: قرآن شفاى سينه و آنچه در سينه هاست - و نبى اكرم (ص) فرمود شفاى امت من در سه چيز است آيهاى از كتاب خدا يا جرعهاى از عسل و يا نشتر حجام.(51)
حجامت و غليان خون
در حديثى كه در بخش پيشگيرى نقل شد آمد حجامت كنيد قبل از اينكه غليان خون شما را بكشد و در حديث ديگرى از رسول خدا (ص) نقل مىكند... وقتى كه خون بر هر يك از شما غلبه كرد حجامت كند در هر روزى كه ميسر شد و آية الكرسى را بخواند و از خداوند طلب خير كند و بر محمد صلوات بفرستد.(52)
امام رضا (ع) مىفرمايد حجامت بين دو كتف براى رفع خفقانى كه از امتلاء و حرارت ايجاد گرديده است منفعت دارد.(رساله ذهبيه)
حجامت و اطفال
امام صادق (ع) مىفرمايد وقتى كه طفل به چهار ماهگى رسيد هر ماه وى را در موضع نقره (گودى گردن) حجامت كنيد كه اين كار باعث حذف لعاب بدن و كاهش حرارت سر و بدن طفل مىگردد.
اين حديث در كتب كافى و وسائل الشيعه نيز نقل گرديده است.(53)
حجامت و تقويت عقل و حافظه
امام صادق (ع) به نقل از پدران خود مىفرمايد: كه اميرالمؤمنين (ع) فرمود: بدرستيكه حجامت بدن را صحت مىبخشد و موجب افزايش عقل مىگردد.(54)
حضرت اميرالمؤمنين (ع) در چهارصد دستورى كه موجب اصلاح دين و دنياى مؤمن مىگردد حجامت را موجب صحت بدن و افزايش عقل شمرده است.(55)
و همچنين امام صادق (ع) در حديثى ديگر مىفرمايد: حجامت عقل را افزايش مىدهد و موجب افزايش قدرت حافظه مىگردد.(56)
حجامت و بيماريهاى روان
امام صادق (ع) در حديثى مىفرمايد: حجامت در سر شفاى هفت بيمارى است كه از آن جمله بيمارى جنون نيز نام برده شده است.(57)
لازم به توضيح است كه نقش حجامت در درمان بيماريهاى روانى به صورت بسيار مفصلى در كتب طب سنتى مانند قانون در طب نوشته شيخ الرئيس ابوعلى سينا و ساير كتب آمده است كه چون در اين كتاب فقط روايات مربوط به حجامت نقل مىگردد از ذكر آنها خوددارى مىشود. انشاءالله در جلد ديگر نظرات حكماى طب سنتى پيرامون حجامت بطور مستقل نقل مىگردد.
حجامت و افزايش بينايى
در رواياتى كه پيرامون نقش حجامت در بينايى بيان گرديده است، به نقل از رسول خدا (ص) آمده است: بهترين عيد عيد حجامت است، كه چشم را جلا مىبخشد و بيمارى را مىزدايد.(58)
در روايت ديگرى از امام صادق (ع) نقل است كه هر كس حجامت كند و به خون اولين محجمه (شاخ حجامت) خود نگاه كند از آبريزش چشم ايمن مىگردد تا حجامت ديگر فرا برسد.(59)
و همچنين در حديثى كه حجامت سر را شفاى هفت نوع بيمارى شمرده است - نابينايى چشم را يكى از بيماريهايى دانسته است كه با حجامت سر درمان مىگردد.(60)
حجامت دافع سم از بدن
حضرت على (ع) فرمود: يهود نزد زنى يهوديه بنام عبده آمدند و گفتند تو مىدانى كه محمد (ص) پشت بنى اسرائيل را شكسته و يهوديت را ويران كرده: همه اشراف يهود اين زهر را آماده كردهاند به نرخ گرانى و مزد شايانى بتو مىدهند كه اين گوسفند را با آن زهرآگين كنى و به او بخورانى. عبده آن گوسفند را بريان كرد و همه رؤساى بنى اسرائيل را به خانه خود دعوت نمود و نزد رسول خدا (ص) آمد و گفت يا محمد تو خود ميدانى چه مرا مىبايد.
همه رؤساى يهود به منزل من آمدهاند تو هم با يارانت مرا سرافراز فرما.
رسول خدا (ص) همراه على (ع) و ابودجانه و ابوايوب و سهل بن حنيف و جمعى از مهاجرين به منزل او آمدند و چون وارد شدند و گوسفند بريان را آوردند يهوديان بينىهاى خود را با پشم بستند و به پا ايستادند و به عصاهاى خود تكيه زدند.
رسول خدا (ص) فرمود بنشينيد گفتند: پيغمبرى كه به ديدن ما آيد ما به خود اجازه نشستن نمىدهيم، بد داريم كه نفس ما به او برسد و او را آزار دهد دروغ (گفتند گذاشتند كتف شانه كه گوسفند به سخن در آمد و گفت دست بازدار اى محمد و مرا نخور من مسمومم رسول خدا (ص) عبده را خواست و فرمود: براى چه مرتكب اين عمل شدى گفت با خود گفتم اگر پيغمبر است به او زيانى نمىرسد و اگر دروغگو يا جادوگر است قوم خود را از دست او راحت كردم.
جبرئيل (ع) فرود آمد و گفت خدا سلام مىرساند و مىفرمايد: بگو بنام خدا آن نامى كه هر مؤمنى او را بدان مىنامد و هر مؤمنى بدان عزيز است و به نور اوست كه آسمانها و زمين بدان تابنده شده است و به توانايى اوست كه هر جبار عنيد براى آن خاضع است و هر شيطان متمرد برايش سربزير است از شر زهر و جادو و هر بدى بنام خداى والا و ملك يكتايى كه جز او معبود حقى نيست و فرو فرستاد از قرآن آنچه براى مؤمنان شفا و رحمت است و بيفزايد ستمكاران را جز زيان پيامبر. آن را گفت و به ياران خود هم تلقين كرد و فرمود همه بخوريد و سپس دستور عمل حجامت دادند.(61)
حجامت يا روشهاى درمانى ديگر
در حديثى نقل است كه گروهى از ياران خدمت رسول خدا (ص) رسيدند و گفتند يا رسول الله در همسايگى ما كسى است كه از دل درد شكايت دارد اجازه مىفرمائيد كه او را مداوا كنيم فرمود به چه وسيلهاى مداوايش خواهيد كرد؟ گفتند: مردى يهودى در اينجا وجود دارد كه اين بيمارى را درمان مىكند فرمود چگونه؟
گفتند شكم را مىشكافد و چيزى را از آن خارج مىكند. رسول خدا (ص) مانع گرديد.
اين افراد براى بار دوم و سوم مراجعه كردند و خواستار معالجه همسايه با همين روش درمانى شدند رسول خدا (ص) فرمود: هر كارى مىخواهيد بكنيد و ايشان مرد يهودى را دعوت كردند.
مرد يهودى شكم بيمار را شكافت و مقدار زيادى گل و لاى از آن خارج ساخت و سپس شكمش را شست و دوخت و زخم آنرا مداوا كرد و بيمار بهبود يافت.
وقتى اين خبر را به پيامبر (ص) دادند فرمود كسى كه بيماريها را خلق كرده است براى آن درمان نيز قرار داده و بهترين درمان حجامت است و فصد و سياه دانه يعنى شونيز.
دقت در روايات به ويژه روايت اخير نشان ميدهد كه حجامت از اهميت ويژهاى برخوردار است و حتى در شرايطى كه ابزار فنى مناسبى نيز براى درمان موجود بوده است رسول اكرم (ص) از بكار بردن آن اكراه داشته و تأكيد مىفرمايد تا مردم از روش درمانى الهى استفاده كنند.
حجامت داروى تمام بيماريها
روايات ديگرى هستند كه حجامت را داروى تمام بيماريها دانستهاند در حديثى رسول اكرم (ص) مىفرمايد: حجامت داروى تمام بيماريهاست.
در حديث ديگرى رسول خدا (ص) مىفرمايد: حجامت سر شفاى تمام بيماريهاست (62)...
امام صادق (ع) مىفرمايد: در حجامت روز يكشنبه شفاى تمامى بيماريها نهفته است.(63)
در حديث ديگرى به نقل سلسله روات از امام صادق (ع) نقل مىشود كه ايشان از گروهى گذر كردند كه حجامت مىنمودند فرمودند: چه ميشد اگر حجامت خود را تا غروب يكشنبه به تأخير مىانداختيد كه اگر چنين مىكرديد تمامى بيماريها از شما فرو مىريخت و دور ميشد.(64)
و همچنين در حديث ديگرى امام صادق (ع) مىفرمايد: حجامت در روز دوشنبه در آخر روز بيمارى را از بدن دور ميسازد دور ساختنى.(65)
در روايت ديگرى به نقل از سلسله روات نقل است كه معتب بن مبارك مىگويد: كه بر امام صادق (ع) وارد شدم در روز پنجشنبه و ديدم كه حجامت مىفرمود به ايشان گفتم اى فرزند رسول خدا در روز پنجشنبه حجامت مىكنيد؟ فرمود بلى هر كس از شما بخواهد حجامت كند در روز پنجشنبه حجامت كند چرا كه در تمامى شبهاى جمعه خون از ترس قيامت پراكنده مىشود و به جايش بر نميگردد تا شب پنجشنبه و فرمود هر كس در آخرين پنجشنبه ماه در اول روز حجامت كند بيمارى از وى جدا مىشود جدا شدنى.(66)
در روايت ديگرى از امام باقر (ع) نقل است كه رسول خدا (ص) فرمود حجامت سر شفاى تمامى بيماريهاست به جز مرگ.(67)
.......... بـسـم الله الـنّـور ..........